राजा भोज आणि अमूल्य हिरा
राजा भोज आणि अमूल्य हिरा
राजा भोज त्याच्या योग्य न्याय देण्यासाठी प्रसिद्ध होता. न्याय दानाचं काम वाटतं तेवढं सोपं नसतं. गोष्टी दिसतात तशा नसतात. त्यांचे अनेक कंगोरे असतात. धर्म हा सूक्ष्म असतो. एका प्रसंगी न्याय्य वाटणारे विचार दुसर्‍या प्रसंगात अन्यायकारक असू शकतात. अशा वेळी अत्यंत जागरूकपणे न्याय देणे अपेक्षित असते.
एकदा भोजाकडे दोन भाऊ न्याय मागायाला आले. ते एका धनिकाचे पुत्र होते. धनिकाने मरण्यापूर्वी त्याच्या सर्व सम्पत्तीची योग्य रीतीने दोघांमधे वाटणी केलेली होती. त्याच्याकडे असलेले दोन सुलक्षणी घोडे दोघांना एकएक असे दिले होते. त्या धनिकाजवळ एक अमूल्य हिरा होता. हा अत्यंत महागडा हिरा ह्या कुठल्या मुलाला द्यावा ह्यासाठी त्याने एक अट लिहून बंद पाकिटात ठेवली होती व राजा त्यावर निर्णय घेईल असे सांगितले होते. वडिलांनी लिहीलेली ती वाटणीची अट घेऊन ती दोन्ही मुले राजाकडे आली.
राजाने तो बंद लिफाफा उघडून सर्व दरबारी आणि त्या दोन्ही भावांसमक्ष प्रधानास ते पत्र वाचून दाखवायला सांगितले. ‘‘राजा, माझ्या दोन्ही मुलांच्या घोडदौडीची शर्यतीत ज्याचा घोडा मागे राहील त्याला हा अमूल्य हिरा देण्यात यावा.’’
धनिकानी लिहून ठेवलेल्या त्याच्या मृत्यूपत्रानुसार दोन्ही भाऊ त्यांच्या त्यांच्या घोड्यावर स्वार झाले. पण शर्यत चालू झाली तरी दोन्ही घोडे जागचे हलेनात. दोन्ही घोडे स्वतःच्या मालकाच्या आदेशाचे तंतोतंत पालन करत होते. कितीही वेळा त्यांना पळवण्याचा प्रयत्न करूनही ते तसुभरही हलत नव्हते. समस्या मोठी जटील बनली.
राजा मोठा काळजीत पडला. अनेकांनी त्याला असा सल्ला दिला की तो अमूल्य हिरा दोघाही भावांना न देता सरकारी तिजोरीत जमा करून घ्यावा. भोजराजाला ती कल्पनाही रुचेना. आपल्या न्यायदानाची झालेली कीर्ती त्यामुळे मलीन होईल असे त्यास मनातून वाटत राहिले. शेवटी भोजराजाने न्याय देण्यासाठी काही मुदत मागून घेतली. आणि एका महिन्याने दोन्ही भावांना दरबारात बोलावले. ह्या जटिल फिर्यादीची चर्चा आता लोकांच्या तोंडी होऊ लागली.
राजाच्या मनातून तो विषय काही जात नव्हता. शेवटी तो फिरायला नगरी बाहेर पडला. बाहेर माळरानावर गायी चरत होत्या. काही गुराख्याची मुलं खेळत होती. तेवढ्यात त्यांच्यात भांडण झालं आणि सगळी मुलं त्यांच्यातील एका दहा बारा वर्षाच्या मुलाकडे भांडण सोडविण्यासाठी गेली. तो मुलगा त्यांच्यामधलाच त्यांच्यासारखाच अशिक्षित अडाणी वाटत होता. इतर गुराख्यांप्रमाने त्याचेही कपडे मळके, चुरगाळलेले होते. तो त्याच्यासारखीच गावंढळ भाषा बोलत होता. ‘‘थांबा थांबा!’’ म्हणत तेथील एका मोठ्या खडकवजा दगडावर तो मुलगा मोठ्या ऐटित बसला. जणू त्याचा नूरच पालटला. मोठ्या आत्मविश्वासाने तो दोन्ही बाजू ऐकून घेत होता. अत्यंत न्यायकुशल न्यायाधिशाप्रमाणे प्रश्न विचारत होता. आता त्याची भाषाही उच्च नागर संस्कृतीची होती. राजा मोठ्या आश्चर्याने हा न्यायदानाचा कार्यक्रम एका झाडामागे लपून बघत होता. त्या मुलानेही योग्य न्याय निवाडा केला होता. त्या मुलांसोबत मोठे गुराखीही त्यांच्या काठ्या जमनीवर टेकवून त्यावर दोन्ही हात टेकवून त्या मुलाचा न्यायनिवाडा ऐकत होते. तेवढ्यात एक गुराखी ओरडला, ‘‘न्यायाधीश महाराज, लई दिसापासनं राजाकडे एका महागड्या हिर्‍याचा खटला पडून र्‍हायला हाय. आपुन काय न्याय द्याल?’’
ओह! आपल्या दरबारात चालणार्‍या खटल्याचा बोलबाला इतक्या दूरपर्यंत पोचला तर!! राजा मनातल्या मनात सतर्क झाला. लक्ष्य देऊन एकाग्र चित्ताने तो लहान मुलगा काय म्हणतोय ते ऐकू लागला.
मुलगा हसून म्हणाला ‘‘सोपं आहे. त्या दोन्ही भावांचे घोडे बदलून एकमेकांना द्या! सर्व काही ठीक होईल. ’’ राजा आश्चर्याने जणु तोंडात बोट घालून बघतच राहिला. त्या लहानग्याच्या चातुर्याने भारावून गेला. आता सर्व मुले परत एकमेकांसोबत खेळू लागली. परत तो मुलगा सामान्य मुलांप्रमाणे वागू बोलू लागला. त्यामुळे तर राजा अजूनच कोड्यात पडला. राजा त्या मुलाला जाऊन भेटला आाणि त्याने त्याच्या चातुर्याचे कौतुक केले. तेव्हा तो मुलगा म्हणाला की, ‘‘मी त्या खडकावर बसलो की मगच मला असा न्याय देता येतो. एरवी नाही.’’
राजाला त्याच्या प्रश्नाचं उत्तर मिळालं होतं. दुसरयाच दिवशी त्याने दरबार भरवून त्या धनिकपुत्रांना बोलावून घेतलं. आणि घोड्यांची आदलाबदल करून शर्यत लावली. आणि त्याप्रमाणे आपला निकाल जाहीर करताच सार्‍या जमलेल्या जनतेतून वाहव्वा! वहाव्वा! असे प्रशंसोद्गार उमटले.
राजा न राहवून परत राज्याबाहेर असलेल्या त्या शिळेजवळ गेला. क्षणभर शिळेवर बसल्यावर त्याच्या लक्षात आलं की, अनेक न उकल न होणार्‍या गहन प्रश्नांची उत्तरं त्याला सहज सुचू लागली. जनतेच्या हिताच्या अनेक योजना त्याच्या मनात येऊ लागल्या. त्या शिळेवरून उठल्यावर मात्र त्याच्या मनात असे नवनवीन महान आश्चर्यकारक संकल्प स्फुरत नव्हते.
ह्या शिळेखाली नक्कीच काहीतरी आश्चर्यकारक गोष्ट असली पाहिजे असं वाटून भोजाने त्या शिळेच्या जागेवर उत्खनन करण्याची आज्ञा दिली. बरच खोल खणल्यावर कुदळीचं टोक कुठल्यातरी धातूच्या गोष्टीवर आदळल्याचा आवाज आला. अत्यंत सावध हळुवारपणे माती दूर करता करता एक अतिप्रचंड सोन्याचं सिंहासन त्यातून बाहेर आलं. त्या सिंहासनाला अत्यंत सुंदर, विनम्र तरूणीच्या आकाराच्या 32 पुतळ्या जोडलेल्या होत्या. हे सिंहासन सर्वश्रेष्ठ राजा विक्रमादित्याच असल्याचा निर्वाळा सर्व तज्ज्ञांनी दिला. हे सिंहासन नव्याप्रमाणे साफसूफ करून राजाच्या दरबारात आणण्यात आलं.
-----------------------------------------
Comments
Post a Comment